نیروگاه اتمی قم ۱۵ سال پیش کلید خورده بود؛ چرا تهران مجبور به افشای مرکز هسته ای خود شد؟

نیروگاه اتمی قم ۱۵ سال پیش کلید خورده بود؛
چرا تهران مجبور به افشای مرکز هسته ای خود شد؟

محمد تهوری

تنها چند روز مانده به از سرگیری مذاکرات اعضای ثابت شورای امنیت سازمان ملل و آلمان (5+1) با ایران، افشای یک نیروگاه جدید اتمی در شهر قم، گمانه زنی های جدیدی را در میان ناظران سیاسی و امنیتی در خصوص هدف ایران از افشای این نیروگاه، به دنبال داشت. برخی آن را تلاش ایران برای خرید وقت و سرگرم کردن دولت های بزرگ تلقی کرده و برخی دیگر آن را پیشدستی در اعلام خبر دانستند و گفتند که مقامات ایران از لو رفتن این نیروگاه مطلع شده بودند. اما با هر تحلیلی به این خبر نگاه کنیم، خبر افشای یک نیروگاه جدید اتمی در ایران را می توان بمب خبری اجلاس امسال مجمع عمومی سازمان ملل دانست. خبری که لحظاتی پس از اعلام، در مونیتورهای خبری شهر نیویورک منتشر و عابران را به توقف وا داشت.

آیا نیروگاه قم پروژه ای جدید است؟

نیروگاه اتمی قم که اخیرا خبر ساخت آن از سوی سازمان انرژی اتمی ایران اعلام و توسط محمود احمدی نژاد تایید و بعنوان یک نیروگاه جدید معرفی شد، تنها به لحاظ زمان رسانه ای شدن جدید است. چراکه ساخت و ساز این نیروگاه به سالهای دور باز می گردد. دورانی که آیت الله هاشمی رفسنجانی ریاست جمهوری را در اختیار داشت. اوایل دهه هفتاد هجری شمسی، حضور تعدادی تکنسین چشم بادامی (به گفته برخی چینی و به گفته برخی کره ای) در شهرک سالاریه قم که با ون هایی با آرم سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی ایران تردد می کردند، خبر شروع ساخت و ساز پروژه نیروگاه اتمی قم، در حوالی کوه خضر را بر زبانها جاری ساخت.

تکنسین های شاغل در این نیروگاه در خانه ای نسبتا بزرگ در خیابان میثم تمار واقع درشهرک سالاریه ساکن بودند. این خانه چسبیده به منزل آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی که آن روزها هنوز به ریاست قوه قضائیه نرسیده بود و احتمالا تنها عنوان حکومتی وی عضویت در شورای نگهبان و ریاست مجلس اعلای عراق بود، قرار داشت. منزل آیت الله شاهرودی از طرف دیگر به مسجد میثم تمار قرار داشت، مسجدی که پایگاه طرفداران و حامیان آیت الله مصباح یزدی بود و حجت السلام مرتضی آقاتهرانی نماینده فعلی تهران در آن درس اخلاق می گفت. بنابراین قطعا آقا تهرانی و دیگر همفکران خود از آن زمان در جریان ساخت این نیروگاه بودند و هر روز تکنیسین های چشم بادامی را می دیدند. این خانه حدودا بیست پلاک با منزل آیت الله یزدی ریاست وقت قوه قضائیه قرار داشت.

آن زمان گفته می شد که این نیروگاه در حوالی کوه خضر نبی در حال ساخت است (کوهی که گفته می شود حضرت خضر در آن پناه گرفته است و در سالهای اخیر مقبره ای نیز بر روی آن برای زیارت ساخته شده است. این کوه محل گپ و گفت های جوانان و محلی مطمئن برای تشکیل جلسات فکری بود که بعدها توسط نیروهای نظامی و بسیجی قرق شد). تنها پادگان نظامی نزدیک به این کوه، که گفته می شود مسوولیت پشتیبانی و نگهبانی نیروگاه را برعهده دارد، پادگانی است متعلق به تیپ امام جعفر صادق (ع) به فرماندهی حجت السلام ذوالنور. تیپ امام جعفر صادق که زیر نظر نماینده ی ولی فقیه در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است، در سالهای اخیر بیشترین ماموریت را در مبارزه با جنبش اصلاحات بر عهده داشته است (نام حجت السلام ذوالنور که رابطه ای نزدیک با سردار نقدی داشت، همواره در میان رهبران لباس شخصی ها مطرح بوده است).

حضور تکنیسین های نیروگاه اتمی قم در شهرک سالاریه، خیلی به درازا نکشید، چراکه آنها پس از مدتی محل اقامت شان در خیابان میثم را ترک کردند. آن زمان دو شایعه در این خصوص بر زبانها جاری بود، عده ای می گفتند آنها حدود 100 کیلومتر آن طرف تر، به نیروگاه اتمی اراک منتقل شده اند و عده ای دیگر معتقد بودند که آنها به مهمانسرای سپاه پاسدارن منتقل شده اند. ولی آنچه روشن بود بعد از آن دیگر خبری از نیروگاه اتمی قم شنیده نشد، جز مواردی که مداحان حکومتی قم خصوصا در ایام دهه فجر بعنوان پروژه های در دست ساخت جمهوری اسلامی برای توسعه شهر قم از آن نام می بردند.

علی لاریجانی رئیس مجلس ایران که از حوزه انتخابیه قم به مجلس راه یافته است، راه اندازی کارخانه اتمی قم را جدید دانسته ولی درعین حال این نیروگاه را مهم ندانسته و گفته که سه سال طول کشیده تا این مرکز ساخته شود. به گفته آقای لاریجانی، "این مرکز جدید برای ایمن سازی دانش هسته ای است و هیچ ویژگی خاصی ندارد که غربی ها بخواهند مدعی شوند که در ایران خلافی صورت گرفته است." لاریجانی که مدتی دبیر شورای عالی امنیت ملی و مذاکره کننده ارشد هسته ای ایران بود، می گوید: مرکز جدید "نمونه کاری است که در نطنز صورت گرفته است." بنابراین اینکه امروز علی لاریجانی مدعی است ساخت و ساز نیروگاه اتمی قم از سه سال پیش شروع شده، احتمالا به این دلیل است که پروژه ساخت نیروگاه اتمی قم در آن زمان متوقف شده بود و مجددآ ساخت آن از سر گرفته شده است (مثل تمام پروژه های عمرانی جمهوری اسلامی که گفته می شود میانگین به بهره برداری رسیدن آنها بین بیست تا سی سال است و بارها در طول ساخت و ساز، متوقف و مجددا فعالیت آن از سرگرفته می شود) که اگر اینگونه باشد شایعه انتقال تکنیسین ها به نیروگاه اراک که در آن زمان مطرح بود به صحت نزدیک تر بوده است.

دلایل افشای نیروگاه اتمی قم در آستانه نشست کشورهای 5+1

برخی از ناظران خارجی از جمله روزنامه فرانسوی لوموند معتقدند که افشای راه اندازی نیروگاه اتمی قم، به علت پیشدستی در اعلام خبر آن، قبل از افشا توسط دیگر کشورها رخ داده است. اعلام این خبر در این مقطع زمانی، آنگونه که فیگارو به آن اشاره کرده است، بیش از اینکه برای پیشدستی باشد، برای وقت کشی صورت گرفته است.
پایان یافتن مهلت امریکا به ایران در روز 15 سپتامبر برای متوقف کردن فعالیت هسته ای که با پاسخ منفی ایران همراه بود، شرایط را برای دو کشور در موقعیت دشورای قرار داده است. برخی تحلیلگران معتقدند امریکا، بعنوان کشور اولتیماتوم دهنده، خود را تحت فشار برای یک اقدام عملی می بیند و از سوی دیگر ایران برای جلوگیری از اقدام عملی امریکا، می بایست راهی برای خرید زمان تا تکمیل پروژه هسته ای خود، بگشاید. از این رو اعلام خبر فعالیت نیروگاهی جدید در نقطه ای دیگر، امریکا و دیگر کشورها را برآن داشته تا پیش از هرگونه اقدامی از کم و کیف این نیروگاه مطلع شوند. این تحلیلگران یادآور می شوند امریکا قبل از آغاز مذاکرات دو ماه به ایران فرصت داده تا شرایط را برای بازدید، بازرسان انرژی اتمی باز کند و از سوی دیگر ایران با موافقت با ورود بازرسان بین المللی، این فرصت را پیدا کرده که با سرگرم کردن بازرسان، به فعالیت هسته ای خود ادامه دهد.

با این تفسیر، برخی ناظران بین المللی، محتمل ترین نتیجه نشست گروههای 5+1 که چند روز دیگر در اروپا برگزار خواهد شد، را اعطای وقت بیشتر به ایران برای همکاری با جامعه جهانی می دانند، هرچند آنها بر این باورند که توقف پروژه ساخت سپر ضد موشکی امریکا در اروپا، که محل اختلاف امریکا با روسیه بود، احتمال تشدید تحریم ها را بالا برده است